Η ΣΠΗΛΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΤΑΥΡΟΥΣ

Η ΣΠΗΛΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΤΑΥΡΟΥΣ

ΜΙΑ ΥΠΟΓΕΙΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΟ ΚΑΒΟ ΤΟΥ ΑΪ ΝΙΚΟΛΑ 

ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΗΣ

Έρευνα μελέτη ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΗΣ

(Πρώτη δημοσίευση στο ετήσιο Συμαϊκό περιοδικό ΑΙΓΛΗ αριθμός τεύχους 5 του 1995 προσφορά της εφημερίδας ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΣΥΜΗΣ)

ΜΕΡΟΣ 1ο

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ

  Δεν ήταν λίγες φορές, που άκουσα διηγήσεις για σπηλιές και βάραθρα και μάλιστα τόσο βαθιές, που η συνηθισμένη επαναλαμβανόμενη ιστορία είναι η εξαφάνιση κάποιου σκύλου στο βάθος της σπηλιάς ή του βαράθρου (φρύος), και η επανεμφάνισή του κοντά στη θάλασσα, υπονοώντας το μεγάλο μήκος των υπόγειων αυτών φυσικών τούνελ.

  Όμως η αφήγηση που άκουσα πριν από αρκετό καιρό για κάποια σπηλιά, μ’ έκανε να αρχίσω τις προσπάθειες για τον εντοπισμό και την εξερεύνησή της.

  Συνήθως, πολλοί είναι πρόθυμοι να σου πουν το μέρος που βρίσκεται, αν και λίγοι από αυτούς έχουν πάει πραγματικά.

  Έτσι λοιπόν κι εγώ, τρεις φορές δεν κατάφερα να εντοπίσω τη σπηλιά, ίσως γιατί δεν είχα βρει τον κατάλληλο άνθρωπο για να μου δώσεις τις ακριβείς συντεταγμένες και πληροφορίες.

  Μάλιστα τότε, ήταν η εποχή, που δεν υπήρχε ακόμα ο δρόμος προς Αϊ Προκόπη και Αϊ Νικήτα στις Ζυμωσύνες (κάτω από το Σταυρό του πολέμου), κι έτσι η διαδρομή από τα Ξερολίμνια, ήταν αρκετά μεγάλη και δύσκολη, μια και έπρεπε να φτάσω με ποδαρόδρομο στον Αϊ Νικόλα της Κεφαλής, και να προχωρήσω μπροστά στον κάβο, όπου δεν υπάρχει κάποιο ευδιάκριτο μονοπάτι.

  Είχα αρχίσει να απογοητεύομαι και να γίνεται «μαγική εικόνα» ο εντοπισμός της, μέχρι που ο φίλος και βοσκός της περιοχής Τσαβαρής Μιχάλης (Λίρης), μου έδωσε με ακρίβεια τις σωστές συντεταγμένες.

  Η σπηλιά, μου είπε ο Μιχάλης, είναι σε τέτοιο μέρος, που οι ασκινοί (σκίνα) δεν σε αφήνουν να δεις το άνοιγμά της.

  «Καμιά φορά και εγώ, κάθομαι να σκεφτώ να βρω τα σημάδια, παρ’ όλο που έχω μεγαλώσει σε αυτά τα μέρη», μου είπε χαρακτηριστικά.

  Όχι ότι δεν είχαν πάει άλλοι να την επισκεφτούν (ο αείμνηστος και φίλος Κώστας Καντούνιας, δημοσίευσε φωτογραφίες από τις πέτρινες λαξευμένες γούρνες (λεκάνες), που υπήρχαν έξω από αυτήν.

  Απλά εμένα με ενδιέφερε και μου κέντριζε το ενδιαφέρον, να μελετήσω αυτά που υπήρχαν μέσα στη σπηλιά, και να δώσω μια εξήγηση, για το πότε και από ποιους κατοικήθηκε.

  Οι πληροφορίες λοιπόν έλεγαν για 2 – 3 Σταυρούς καμωμένους με «αστρακιά» (το Βυζαντινό κουρασάνι – πολύ δυνατό κονίαμα) στα τοιχώματα της σπηλιάς, ενώ έξω όπως ήδη προανέφερα, υπήρχαν κάποιες πέτρινες λαξευμένες γούρνες.        

                                                   

Οι 3 εναπομείναντες πέτρινες γούρνες έξω από τη σπηλιά

ΜΕΡΟΣ 2ο

Τοποθετώντας Γεωγραφικά τη σπηλιά, βρίσκεται στον κάβο του Αϊ Νικόλα της Κεφαλής προς την πλευρά που βλέπει τον Αϊ Βασίλη και τους Δυό Γιαλούς. Μάλιστα, στο μικρό κόλπο που δημιουργείται πριν τον κάβο της Κεφαλής, είχε αγκυροβολήσει μια ιχθυοκαλλιέργεια, η οποία έφυγε τελικά πριν από κάποια χρόνια.

  Απέχει από τη θάλασσα γύρω στα 150 – 200 μέτρα, και το σημείο αναφοράς είναι ένα παλιό καμίνι που είναι κτισμένο παραλιακά. Ανεβαίνοντας ευθεία κάθετα προς τα πάνω από το καμίνι, θα συναντήσουμε πρώτα τις πέτρινες λαξευμένες γούρνες, και πάνω από εκεί σε ένα βαθούλωμα του εδάφους που φυτρώνουν  ασκινοί (σκίνα), θα βρούμε την είσοδο.

Ερείπια από το καμίνι κεραμικών

  Να πούμε για τις πέτρινες γούρνες που υπάρχουν πριν την είσοδο, είναι τέσσερις τον αριθμό, και έχουν οι τρεις τουλάχιστον ορθογώνια λαξευμένη κοιλότητα. Η μία είναι σε πολύ καλή κατάσταση, ενώ στις άλλες δύο έχει σπάσει το χείλος σε κάποια σημεία, ενώ την τέταρτη την συναρμολόγησα  (ήταν 3 - 4 κομμάτια) για να τη βγάλω φωτογραφία.

  Όλες βρίσκονται σχεδόν σε μια ευθεία περίπου, και απέχουν μεταξύ τους 4 – 6 μέτρα.

(Μετά από νεώτερη επίσκεψή μου το 2019, δεν υπάρχει πλέον η 4^η γούρνα, έχει γίνει κομμάτια)

  Εδώ πρέπει να σημειώσω ότι,  πλάι από το καμίνι στην παραλία υπήρχε τότε που επισκέφθηκα την περιοχή μία ακόμα πέτρινη γούρνα, η οποία ήταν η καλλίτερη από άποψη λάξευσης, και ήταν η μοναδική που είχε στρόγγυλο σχήμα όπως και η κοιλότητα λάξευσής της.

Η γούρνα που ήταν πλάϊ από το καμίνι κεραμικών.

  Δυστυχώς μετά από κάποια χρόνια που ξαναπήγα στην περιοχή, την είχαν πάρει. Και δε μιλάμε για μια μικρή σε όγκο, αλλά  για μια αρκετά βαριά πέτρινη κατασκευή.

  Πιθανολογώ πως την μετέφεραν με κάποιο σκάφος κάποιοι.

    Επανερχόμαστε στην είσοδο της σπηλιάς, που έχει φυσικό σχήμα καμάρας, και ένας τοίχος από ξερολιθιά – πιθανόν νεώτερος – κλείνει σχεδόν το μισό άνοιγμα.

Η είσοδος της σπηλιάς

  Κατεβαίνοντας 2 – 3 σκαλοπάτια, βρίσκεσαι σε μια θολοειδή σπηλιά διαστάσεων 5.80Χ4.20 μέτρα, και με μέγιστο ύψος τα 2.40.

  Η είσοδος είναι προσανατολισμένη στην ανατολή, κι έτσι έχει πάντα αρκετό φως μέσα.

  Στο βάθος δυτικά και στο πάτωμα, υπάρχουν κάποιες πέτρες  επίπεδες (πλάκες) σε διάταξη, που υποδεικνύουν μέρος όπου χρησιμοποιείτο για κρεβάτι. Στο νοτιοανατολικό μέρος, υπάρχουν και εκεί ανάλογες πέτρες για τον ίδιο σκοπό.

  Το πρώτο πράγμα που προσέχει κανείς μπαίνοντας μέσα στη σπηλιά, είναι ότι εσωτερικά, είναι επιχρισμένη.

  Και μάλιστα σε σημείο της οροφής, φαίνονται μετά την αποκόλληση του πρώτου επιφανειακού επιχρίσματος λόγω διάβρωσης από το χρόνο, ακόμα άλλα δύο εσωτερικά. 

Άρα έχει 3 στρώματα επάλληλα επιχρίσματος, σίγουρα το καθένα σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.

Η είσοδος από το εσωτερικό της σπηλιάς

  Στο νότιο τοίχωμα της σπηλιάς, αναγνωρίζονται τα σχήματα από τους Σταυρούς που υπάρχουν στην επιφάνεια. Όμως όπως διαπίστωσα, οι Σταυροί, δεν ήταν καμωμένοι με «αστρακιά», αλλά χαραγμένοι πάνω στο επίχρισμα. 

ΜΕΡΟΣ 3ο

Ο  αριθμός τους, δεν ήταν ο μονοψήφιος που μου είχε αναφερθεί.

  Όταν κάθισα να τους μετρήσω, έφτασα αισίως τον αριθμό 27.  Δεν συμπεριέλαβα σε αυτό τον αριθμό, όσους η διάβρωση είχε καταστρέψει, και δε μπορούσες με σιγουριά να πεις πράγματι ότι ήταν Σταυροί, όπως και κάποια σχήματα, που σου δημιουργούν την εντύπωση, ότι ήταν προϊόντα αποκόλλησης του επιχρίσματος.

  Οι διαστάσεις του πιο μικρού Σταυρού είναι 5.60Χ6.50 εκατοστά, και του μεγαλύτερου (διπλός Σταυρός), 47Χ23 εκατοστά.

  Να πούμε πως υπάρχουν γύρω στους 4 διπλούς Σταυρούς, ένα σχήμα που μοιάζει με πουλί (περιστέρι), ένα σχήμα σαν  καρδιά ή σαν φύλλο, ενώ ένας άλλος Σταυρός, μοιάζει όπως είναι πεπλατυσμένη η κάτω κάθετη πλευρά, σαν άνθρωπος με χιτώνα και ανοιγμένα χέρια (όπως η φιγούρα του Χριστού που ανασταίνεται), αλλά μπορεί όλα αυτά τα σχήματα, να είναι τελικά, αδέξια προσπάθεια χάραξης Σταυρών.

Το σχήμα 1 μοιάζει με Σταυρό ή πουλί (περιστέρι) ή φιγούρα με ανοιχτά τα χέρια, όπως και το 2 σαν Σταυρός, ή σαν φιγούρα που προσομοιάζει με Αναστάντα Χριστό. 

Σχήμα 4 μικρός Σταυρός, και αριστερά του και λίγο πιο κάτω, το σχήμα 2 που μιλήσαμε στην πιο πάνω φωτογραφία.

Σχήμα 5 διπλός Σταυρός.

Σχήμα 6 τρεις Σταυροί μαζί. Δύο πάνω, και ο τρίτος κάτω από τον πρώτο αριστερά. 

Το σχήμα 7 ένας διπλός Σταυρός με βάση.

Στο σχήμα 8 Σταυρός. Το σχήμα 9 μοιάζει με φύλλο με κοτσάνι ή καρδιά. Το σχήμα 10 δύο Σταυροί μαζί, και πριν από αυτά τα σχήματα, μοιάζουν σαν να προσπάθησε κάποιος να χαράξει σε 3 περιπτώσεις ένα τελικό γράμμα (ς;). 

 Το Σχήμα 10, μια απεικόνιση διπλού Σταυρού οριζοντίως. 

 Το βάθος της χάραξης των Σταυρών, ποικίλει. Όμως η διάβρωση, η υγρασία, και κυρίως η εναπόθεση ασβεστολιθικών στρωμάτων στα μέρη που το νερό έχει βρει διόδους και φθάνει ως εκεί, έχει κάνει αβαθή τη χάραξή τους.

   Έχουμε λοιπόν όπως όλα συνηγορούν, μια υπόγεια κατοικία (σπηλιά), που πρέπει να κατοικήθηκε για αρκετό χρονικό διάστημα, όπως θα εξηγήσουμε πιο κάτω.

  Σε αυτό συνηγορούν οι 4 λαξευμένες πέτρινες λεκάνες έξω από τη σπηλιά, που ανάγονται στην προχριστιανική εποχή, σε μια περίοδο που μπορούμε να τις τοποθετήσουμε γύρω από τους κλασικούς χρόνους, σύμφωνα με τη τεχνική λάξευσης, τη χρήση τους, και τις παρόμοιες που συναντάμε σε άλλες τοποθεσίες.

  Για να συνδέσουμε χρονολογικά αυτό που λέμε, δε θα πρέπει να αγνοήσουμε μια οχυρωματική κατασκευή, που βρίσκεται στο μικρό κόλπο από μεγάλους ογκόλιθους, που παραπέμπει σε αυτές τις χρονικές περιόδους που αναφερόμαστε.

  Ένα άλλο που δεν πρέπει να μας διαφύγει, είναι η σύνδεση της σπηλιάς – κατοικίας, με το καμίνι που υπάρχει στην παραλία, μια και οι άνθρωποι που δραστηριοποιούνταν στο καμίνι, πρέπει να ήταν και οι πρώτοι κάτοικοι της σπηλιάς.

 Να διευκρινίσουμε ότι δεν είναι ασβεστοκάμινο. Έχουμε αναφερθεί σε αυτό, στη μελέτη μας για τις κεραμικούς κάμινους στη Σύμη, (Ετήσιο Συμαϊκό περιοδικό ΑΓΛΗ αριθμός τεύχους 6 του 1996. «Συμαϊκή κεραμική»)  μια και η παραγωγή του ήταν κεραμικά είδη. 

Τα όστρακα (κεραμικά κομμάτια) που υπάρχουν τριγύρω επιφανειακά και μέσα στο καμίνι (υπολείμματα), φτάνουν μέχρι τους Ελληνιστικούς χρόνους.

  Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι, οι τρεις στρώσεις επιχρίσματος  στη σπηλιά, έγιναν σε κάποια χρονική περίοδο  από τους ανθρώπους που λειτουργούσαν το εργαστήρι και το καμίνι κεραμικής, άρα ανάγονται γύρω από την Ελληνιστική εποχή.

  Η χάραξη όμως των Σταυρών, έγινε πάνω στο τελευταίο επίχρισμα της σπηλιάς σε κάποια Χριστιανική περίοδο.

  Δεν γνωρίζουμε, αν η σπηλιά ήταν σε διαρκή κατοίκηση από την παλιά εποχή, ή διακόπηκε κάποια περίοδο, μέχρι τη χάραξη των Σταυρών.

  Οι τρεις πάντως αλλεπάλληλες στρώσεις του επιχρίσματος και η παρουσία της κεραμικής καμίνου, υποδηλώνουν ότι κατοικήθηκε για αρκετό μεγάλο χρονικό διάστημα.

  Ένα όμως είναι σίγουρο. Όταν χαράχτηκαν οι Σταυροί, το κεραμικό καμίνι είχε σταματήσει πλέον τη λειτουργία του. 

Άρα οι ένοικοι της σπηλιάς που χάραξαν τους Σταυρούς, δεν πρέπει να είχαν καμία σχέση με το καμίνι χρονικά.

ΜΕΡΟΣ 4^ο

Όταν λοιπόν χαράχτηκαν οι Σταυροί στο τελευταίο στρώμα του επιχρίσματος της σπηλιάς, ο Χριστιανισμός ήταν γεγονός.

  Όμως η παρουσία των ενοίκων της σπηλιάς που χάραξαν τους Σταυρούς στην περιοχή, εφ’ όσον δεν ταυτίζονται  με τη χρονική περίοδο λειτουργίας της κεραμικής καμίνου, μας βάζει στο μυαλό κάποιες σκέψεις.

  Η χρησιμοποίησή της σαν κατοικία την εποχή της χάραξης των Σταυρών, δε μπορεί να συνδυαστεί στην περιοχή με εργασία ή κάποια άλλη δραστηριότητα.

  Κι αυτό, γιατί βρίσκεται σε ένα σημείο στην άκρη ενός κάβου, όπου ούτε καλλιέργειες υπάρχουν (όχι μόνο κοντά, αλλά και σε μεγάλη ακτίνα χιλιομέτρων), ούτε είναι εύκολα προσιτή σε οποιονδήποτε είτε από ξηρά είτε από θάλασσα.

  Απομονωμένη λοιπόν σε ένα χώρο απρόσιτο, όπου πολύ δύσκολα μπορεί κανείς να μαντέψει την ύπαρξή της, οι ένοικοί της ήταν αθέατοι και δεν κινδύνευαν από πουθενά.

  Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε κάτι. Οι Σταυροί, δε θα μπορούσαν να είχαν χαραχτεί από κάποιους πρόσφατα (βοσκούς κ.λ.π.), γιατί είναι μεγάλος ο αριθμός τους, και το σπουδαιότερο, η κάλυψη πολλών από αυτούς με ασβεστολιθικές φερτές ύλες από τη διαρροή νερού, προϋποθέτει διεργασίες αρκετών χρόνων αν όχι αιώνων, ενώ οι διπλοί Σταυροί, υποδηλώνουν κάποιο διαφορετικό σκεπτικό.

  Η χάραξη λοιπόν σε μια σπηλιά που είναι αθέατη και χρησιμοποιήθηκε σαν κατοικία, έγινε σε κάποια περίοδο, όπου οι ένοικοί της, φαίνεται να είχαν κάποιους λόγους να θέλουν να μείνουν αθέατοι.

  Για να επανέλθουμε στους Σταυρούς και τη σημασία τους, θα πρέπει να δούμε πότε και γιατί τους χάραξαν, και πότε επικράτησε ο Σταυρός σαν Χριστιανικό σύμβολο.

  Χαράγματα Σταυρών βρίσκουμε πολλά σε κατακόμβες, χρονολογούμενα κυρίως από το τέλος του 2^ου ή τις αρχές του 3^ου αιώνα μ.Χ. ενώ από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ο Σταυρός καθιερώνεται οριστικά πλέον και επίσημα.

  Άρα προ του Μεγάλου Κωνσταντίνου, η χάραξη του Σταυρού, ήταν δύσκολο να γίνει φανερά, μια και οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, θεωρώντας το Χριστιανισμό σαν απειλή για το Ρωμαϊκό κράτος, εδίωξαν απηνώς τους Χριστιανούς.

  Είναι γνωστές οι μαζικές διώξεις των Χριστιανών που άρχισαν από τον Νέρωνα (64 – 65 μ.Χ.) για να συνεχιστούν με μικρά διαστήματα ανάπαυλας, μέχρι το 312 μ.Χ. επί Μ. Κωνσταντίνου, όπου με το  διάταγμα των Μεδιολάνων, ο Χριστιανισμός αναγνωρίζεται σαν νόμιμη και ελεύθερη θρησκεία.

  Την εποχή των διωγμών, πολλοί Χριστιανοί κατέφυγαν σε σπήλαια και ερήμους για να αποφύγουν τα μαρτύρια και τις διώξεις. Προσπαθούσαν δε να διαμένουν σε μέρη απρόσιτα, όπου οι διώκτες τους δεν υποπτεύονταν τη διαμονή τους, και εκεί να μπορούσαν χωρίς φόβο να λατρέψουν το θεό τους και να προσευχηθούν.

  Στη Ρώμη, υπάρχει υπόγεια εκκλησία, όπου οι κρυφοί χριστιανοί μπορούσαν να προσευχηθούν και να εκτελούν τα της θρησκείας των. Μάλιστα ανάμεσα στις τοιχογραφίες που υπάρχουν, βρίσκουμε μια μέσα σε πλαίσιο, όπου απεικονίζεται μια γυναίκα με ανοιχτά τα χέρια σε στάση προσευχής όπως λένε. Άλλωστε και ο Σταυρός σαν σχήμα και σαν σύμβολο, υποδηλώνει τον Σταυρό που μαρτύρησε ο Χριστός.

  Δεν μπορούμε λοιπόν να αποκλείσουμε, έναν από τους Σταυρούς που μοιάζει με φιγούρα με ανοιχτά τα χέρια, να συμβολίζει τον Χριστό (όπως τον παρουσιάζουν οι αγιογράφοι στην Ανάσταση), ή κάποιον που προσεύχεται.

  Οι χαραγμένοι λοιπόν Σταυροί στη σπηλιά του κάβου του Αϊ Νικόλα της Κεφαλής, πιθανόν  να ανάγονται σε αυτή την εποχή που μιλάμε.

ΜΕΡΟΣ 5^ο

  Μάλιστα, θα μπορούσαμε να δώσουμε και κάποια υποθετική ερμηνεία για τον αριθμό τους.

  Μπορεί κάθε Σταυρός να αντιπροσώπευε κάποιον από την οικογένεια (κοινότητα;) που έφυγε από τη ζωή. Ο διπλός Σταυρός μπορεί να έχει σχέση με ιεραρχία στην οικογένεια  ή στην κοινότητα που ανήκε το άτομο, γιατί πάντα είναι και μεγαλύτερος σε μέγεθος, ή αντιπροσώπευε  πατέρα – μητέρα.

 Πηγαίνοντας παραπέρα, θα μπορούσαμε να υπολογίσουμε κατά προσέγγιση πόσα άτομα πέθαναν την περίοδο που η σπηλιά χρησιμοποιήθηκε σαν κατοικία από των αριθμό των Σταυρών, πόσα χρόνια κατοικήθηκε, βάζοντας έναν αριθμό  μέσο όρο για τον κάθε Σταυρό κ.λ.π. αν φυσικά δεχτούμε ότι κάθε Σταυρός αντιπροσώπευε ένα άτομο.

  Ακόμα, η κατοίκησή του από ερημίτες και μοναχούς, δεν μπορεί να αποκλειστεί, για κάποιους που ήθελαν να απομονωθούν, και να αφιερωθούν στην πνευματική αναζήτηση μέσα στην απόμακρη ηρεμία του τοπίου.

  Αξιοπρόσεχτο είναι πως όλοι οι Σταυροί, είναι χαραγμένοι στη νότια πλευρά του τοίχου της σπηλιάς.

  Έχει άραγε κάποια σημασία αυτό;

  Μήπως οι διαμένοντες στη σπηλιά προέρχονταν από κάποιο μέρος νότια της Σύμης το οποίο εγκατέλειψαν για να έρθουν να βρουν το ασφαλές αυτό καταφύγιο, ώστε εις ανάμνηση της πατρίδας να χάραξαν τους Σταυρούς στο νότιο τμήμα της σπηλιάς, ή χαράχτηκαν εκεί, επειδή είναι το πιο σκοτεινό μέρος, για να μη διακρίνονται από κάποιον που κοιτάζει απ έξω, ή γιατί ο προσανατολισμός τους δείχνει προς τους Αγίους τόπους;

  Πολλά μπορεί να ειπωθούν χωρίς ουσιαστική απάντηση.

  Το βέβαιον είναι, ότι ο Χριστιανισμός στη Σύμη πρέπει να έφθασε αρκετά νωρίς από ότι πιστεύαμε μέχρι σήμερα.

  Αναφερόμενοι στην ίδια διαπίστωση, επικαλούμαστε τη μελέτη μας για την ίδρυση του μοναστηριού του Αγίου Ισιδώρου (την οποία μπορείτε να διαβάσετε στη σελίδα μας), όπου μοναχοί από τη Νιτρία το έχτισαν τέλος του 4^ου με αρχές του 5^ου  μ.Χ. αιώνα, ενώ επικαλούμαστε ακόμα και την Καινή Διαθήκη για τη διαδρομή του Αποστόλου Παύλου που έφυγε από την Κω για να κατευθυνθεί στη Ρόδο και από εκεί στα Πάταρα της Μικράς Ασίας. Πάνω σε αυτό, υπάρχει η παράδοση που λέει ότι κατά τη διαδρομή από Κω για Ρόδο λόγω κακοκαιρίας, ο Απόστολος Παύλος σταμάτησε στο νησάκι των Σεσκλιών, εξου και το εξωκλήσι εκεί κτίστηκε στο όνομά του εις ανάμνηση της ολιγόχρονης διαμονής του. Ακόμα για τον ίδιο λόγο, το θαλάσσιο στενό μεταξύ της Σύμης και των Σεσκλιών λέγεται στενό του Αποστόλου Παύλου.

  Στη γειτονική μας Ρόδο, τέλος του 3^ου αιώνα υπήρχε οργανωμένη Επισκοπή της οποίας ηγείτο ο επίσκοπος Φωτεινός, ενώ στην 1^η Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια το 325 μ.Χ.  παρίστατο ο Επίσκοπος Ευφρόσυνος. (Είναι γνωστοί οι δεσμοί της Σύμης με τη Ρόδο, και η επιρροή που ασκούσε το μεγάλο αυτό οικονομικό και εμπορικό κέντρο στο νοτιοανατολικό Αιγαίο και στα γύρω νησιά).

  Εξ όλων λοιπόν αυτών, συνάγεται ότι ο Χριστιανισμός στη Σύμη εισήχθη πολύ νωρίς, και κυρίως λόγω της μικρής απόστασης που τη χωρίζει από τη Μικρά Ασία, πρέπει να δέχτηκε διωγμένους Χριστιανούς, ενώ το έδαφός της, προσφερόταν για προστασία και ασκητική ζωή, γι’ αυτό και η ύπαρξη πολλών Μοναστηριών.

  Σίγουρα αυτή η σπηλιά, μπορεί να μη μας φανέρωσε όλα τα μυστικά της, μας έδωσε όμως κάποιες απαντήσεις για την εποχή που ο Χριστιανισμός έκανε την εμφάνισή του στο νησί.

ΜΕΡΟΣ 6ο

 Και ενώ με τη μελέτη αυτή που δημοσιεύτηκε το 1995 στο Ετήσιο Συμαϊκό περιοδικό ΑΙΓΛΗ νόμιζα ότι έκλεισε αυτό το θέμα, μετά από 2 - 3 χρόνια περίπου, ανακάλυψα κάτι αναπάντεχο στην περιοχή Κουτρουλιά.

Ο κάβος στα Κουτρουλιά, είναι αυτός που συναντάμε πρώτα, έχοντας φύγει από τον κάβο του Αϊ Νικόλα της Κεφαλής πηγαίνοντας προς Πανορμίτη.

  Βρίσκεται απέναντι από τη (Φαγκούντα) το Γιάλι του Σωτήρη, και βλέπει το άνοιγμα του λιμανιού του Πανορμίτη.

  Είχαμε πάει για ψαροντούφεκο, και περνώντας από εκεί, ζήτησα να βγούμε για λίγο, για να εντοπίσω στα γρήγορα, κάποιες πέτρινες κατασκευές που μου είχαν πει πως υπάρχουν σε κείνη την περιοχή.

  Βρήκα  κάποιες λαξευμένες πέτρες διάσπαρτες σε μια απόσταση από τη θάλασσα πάνω σε μια μικρή ράχη του βουνού, σημείο ότι εκεί υπήρχε κάποιο κτίριο ή αρχαία κατασκευή προ Χριστού, και συνεπώς ανθρώπινη δραστηριότητα.

 Όμως, πριν  φτάσω στο σημείο με τις λαξευμένες πέτρες, υπήρχε κάτι που έμοιαζε με μεγάλο λάκκο, που λες και κάποιοι είχαν ρίξει μέσα μπάζα.

  Εκείνο όμως που μου κίνησε το ενδιαφέρον ήταν, ότι στη νότια πλευρά αυτού του λάκκου, είδα υπολείμματα κονιάματος.

  Κατέβηκα κάτω και ανακάλυψα με μεγάλη μου έκπληξη ότι, σε κάποια σημεία που το κονίαμα έστεκε ακόμα, υπήρχαν 2 – 3 χαραγμένοι Σταυροί.

  Κατάλαβα αμέσως, ότι είχα μπροστά μου, ακόμα μια υπόγεια κατοικία, της ίδιας εποχής με αυτή του κάβου του Αϊ Νικόλα της Κεφαλής.

  Μόνο που εδώ, δεν υπήρχε ουσιαστικά σπηλιά. Απλά αυτοί που κατοίκησαν εδώ, είχαν επιλέξει αυτό το φυσικό μέρος που μοιάζει με στέγαστρο, έχοντας βράχο στα νότια και προς τα δυτικά, και συμπλήρωσαν έναν τοίχο στην βόρεια πλευρά και στέγη, και δημιούργησαν την υπόγεια κατοικία αυτή, που η οροφή της, ήταν στο ίδιο περίπου ύψος με την πλαγιά.

  Το άνοιγμα προφανώς ήταν στην ανατολή για περισσότερο φως.

  Και είναι πάλι αξιοσημείωτο να πούμε, ότι οι 2 – 3 Σταυροί, είναι χαραγμένοι στη νότια πλευρά της υπόγειας κατοικίας.

  Με τον καιρό η στέγη έπεσε, και με μεγάλη δυσκολία καταλαβαίνει κανείς, ότι υπήρχε εδώ χώρος για κατοίκηση. Αν δεν ήταν το κονίαμα και οι Σταυροί, ήταν πολύ δύσκολο να το ανακαλύψει κάποιος.

  Δεν αποκλείω μάλιστα - λόγω της εγγύτητας των δύο κατοικιών - να υπήρχε επικοινωνία μεταξύ των ενοίκων τους. 

  Και μια και λέμε για σπηλιές με κονίαμα, να αναφέρουμε ότι και η σπηλιά του Κονομιού πέρα από τον Αϊ Γιάννη το Θεολόγο, είναι δημιούργημα των ανθρώπων, και δεν είναι φυσική κατασκευή.

Η είσοδος της σπηλιάς του Κονομιού όπως φαίνεται εξωτερικά.

    Η είσοδος της σπηλιά του Κονομιού από το εσωτερικό της.

  Αν παρατηρήσει κανείς την αίθουσα της σπηλιάς, θα δει ότι είναι ορθογώνια, και ουσιαστικά, έσκαψαν την πλαγιά για να την δημιουργήσουν. Μάλιστα για περισσότερη ασφάλεια, όσον αφορά τη στέγη και το βάρος που θα ήταν επικίνδυνο να πέσει, άφησαν μια τεράστια κολώνα για να την στηρίζει μετά την είσοδο.

  Στη νοτιοδυτική γωνία της υπόσκαφης αυτής κατοικίας, υπάρχουν κατάλοιπα από Αστρακιά (Βυζαντινό Κουρασάνι).

  Δεν ξέρουμε αν το πάθημα κάποιων – όπως μου διηγήθηκε ο αείμνηστος βοσκός Κεριακός Καρακατσάνης, που έζησε για αρκετό διάστημα στη σπηλιά του Κονομιού – να υποχρέωσε αυτούς που έσκαψαν την πλαγιά για να δημιουργήσουν την κατοικία αυτή, να προνόησαν να αφήσουν αυτόν τον στύλο για στήριξη της στέγης.

  Σύμφωνα λοιπόν με τον Κεριακό (Κυριάκος), λίγο πιο χαμηλότερα από τη σπηλιά αυτή, υπήρχε μια άλλη – όπως άκουσε να το διηγούνται οι παλαιότεροι – και μια βροχερή μέρα, μπήκαν κάποιοι βοσκοί της περιοχής να προστατευθούν γιατί η βροχή ήταν καταρρακτώδης.

  Όταν τελείωσε η βροχή βγήκαν έξω, και μόλις απομακρύνθηκαν ελάχιστα μέτρα από την είσοδο έπεσε η στέγη.

  Επιστρέφοντας στη δεύτερη υπόγεια κατοικία στα Κουτρουλιά, ήταν η εποχή, που δεν είχαμε ακόμα ψηφιακές φωτογραφικές και κινητά, κι έτσι οι φωτογραφίες που τράβηξα έπρεπε να τυπωθούν σε φιλμ και χαρτί.

  Παρ΄ όλες τις προσπάθειες, δεν μπόρεσα να βρω κάποια από αυτές.  Αν πάντως μου δοθεί ευκαιρία, θα πάω για να συμπληρώσω φωτογραφίες και από τα Κουτρουλιά σε αυτήν εδώ τη μελέτη.

  Όσον αφορά τις φωτογραφίες στη σπηλιά του κάβου του Αϊ Νικόλα της Κεφαλής, μόνο μία είναι η παλιά, αυτή που δείχνει την πέτρινη γούρνα που έχει κλαπεί. Οι άλλες βγήκαν τον Μάϊο του 2019, μετά από επίσκεψή μου με σκάφος. 

    ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΗΣ

Βιβλιογραφία:

1. Θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαίδεια 1966, υπό πλειάδας καθηγητών.
2. Συμβολή εις την Εκκλησιαστική ιστορία της Δωδεκανήσου Ε.Ι. Κωνσταντινίδη 1968.
3. Αρχαιολογία. Τριμηνιαίο περιοδικό τεύχος 15 Μάιος 1985.
4. Συμαϊκά. Σύγγραμμα  περιοδικό. Τόμος Γ’ 1977.
5. Αφιέρωμα στον Μητροπολίτη Ρόδου κ.κ. Σπυρίδωνα. Ιωάννης Βολανάκης.
6. AVON HARNACK “DIEMISSION UND AUSBREITUNG LES CHRISTENTUMS IN DERRESTU DREI JAHRHNDERTEN. ΤΌΜΟς 2^Ος (leiprig 1924)  Έκδοση 4^η.